საქართველოს კულტურის ძეგლები

ყველა მხარეს თავისი ღირსშესანიშნაობა და ხიბლი აქვს, ამ გვერდზე მინდა წარმოგიდგინოთ და გაგაცნოთ ჩვენი უმშვენიერესი ქვეყანა...

კ ა ხ ე თ ი:

“xolo qveyana ese friad nayofieri yovliTa marcvliTa, venaxiTa, xiliTa, pirutyviTa, nadiriTa, frinveliTa da TevziTa... xolo kacni da qalni Svenierni, haerovanni, amayni, mexotbeni, didmTqmelni, meCxubarni, SemmarTebelni....…

vaxuSti bagrationi

კახეთზე გადიოდა მნიშვნელოვანი გზები. ხელსაყრელი სტრატეგიული მდებარეობის გამო დროთა ვითარებაში თავდაპირველი კახეთის გარშემო გაერთიანდა მომიჯნავე პოლიტიკური ერთეულები. ადრინდელი ფეოდალურ ხანაში კახეთი უკვე ერწო-თიანეთისა და თუშ-ხევსურეთის ტერიტორიასაც მოიცავდა. VIII საუკუნის ბოლოს კახეთის შემადგენლობაში შევიდა აგრეთვე კუხეთი და ჰერეთის ტერიტორიის ნაწილი (XV საუკუნიდან კი მთელი ჰერეთი). XI საუკუნიდან კახეთის პოლიტიკური ცენტრი თელავი, XV საუკუნიდან — გრემი.

საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით კახეთი მოიცავს ახმეტის, გურჯაანის, დედოფლისწყაროს, თელავის, ლაგოდეხის, საგარეჯოს, სიღნაღის, ყვარლის მუნიციპალიტეტების ტერიტორიას და ქართველ მთიელთა ეთნოგრაფიულ კუთხეს - თუშეთს.

RirsSesaniSnaobebi: alaverdi(X-XVII ss.), alvani(VIII-IXss.), baixos sameba(VII s.), kveteras cixe-simagre da jvargumbaTovani eklesia(VIII-XI ss.), matanis cixe(XVIII s.), gurjaanis yvelawminda (VIII s.), vazisubnis ormocni(VI s.), vaCnaZianis yvelawminda(VIII-IXss.), vejinis samonastro kompleqsi(X-XI ss.), zegaanis yvelawminda(Vi-VII ss.) da wm. marines eklesia(V s.), kardenaxis sabawminda(VI-XIV ss.), sanagires sameklesiani bazilika(X-XVI ss.), Weremis cixe-qalaqi(V s.), wermis sameklesiani bazilika(X-XI ss.) da sasaxle(VIII-IX ss.), xoraugis qvabTa sistema, vazianis amaRleba(X s.), xornabujis cixe-qalaqi(V s.), akuras samnaviani bazilika(IX s.), axali SuamTa (XVI s.), vanTa xuroTmoZRvruli kompleqsi(VIII-IX ss.), batonis cixe(XVII s.), iyalTos monasteri da akademia(VI-XIIss.), kirisxevis RvTismSoblis eklesia(VI-VII ss.), kondamianis udabno da samonastro kompleqsi(VI s.), Zveli SuamTa(V_VII ss.), lelianis samonastro kompleqsi(X_XI ss.), berebis seri,gamoqvabulTa kompleqsi(VI-VIII ss.), daviT-gareja(VI-XVIII ss.), kawareTis samnaviani bazilika(V_VI ss.), naomari gora(Zv. w. II-I aTaswl.), sagarejos wm. petres da wm. pavles darbazuli eklesia(XVIII s.), manavis gumbaTiani eklesia(XVIII s.), martyofis samonastro kompleqsi(VI-XIX ss.), ninowmindas samonastro kompleqsi(VI s.), cixe-qalaqi ujarma(IV s.), bodbis samonatro kompleqsi(IV-IX ss.), cixe-qalaqi siRnaRi(XVIII s.), xirsas mamaTa monasteri(VI s.), gremi (XVI s.), nekresis samonastro kompleqsi(IV-IX), nekresis winaqristianuli samlocvelo(Zv.w. II s.), yvarlis cixe(XVI-XVII ss.), yvarlis naTlismcemlis eklesia, aRdgomis taZari(XVI-XVII ss.), Zveli gavazis RvTismSob,is taZari(V_VI ss.), Sildas naxevrad miwaSi Cafluli taZari, telavis Zveli galavani(VIII-IX ss.) da sacxovrebeli saxlebi(XIXs.), xaSmis samnaviani bazilika(V_VI ss) da sasaxle(IX-X ss.), dubis dedaTa monasteri(VI s.), uZvelesi naqalaqari sofel mTisZirSi, jandieraanT cixe, manavis cixe(Sua sauk.), axmetis oTxkuTxa koSki, Cailuiris cixe-galavani(Sua sauk.), ilias qandakeba ilias goraze(yvareli), durujis xeobis lodi, yvarlis Rvinis gvirabi, yvarlis safutkreebi da fiqalebi, udabnos sveti, qilakupri da forfotebi(talaxis vulkanebi)

muzeumebi: vaCnaZianis soflis istoriuli muzeumi, Telavis istoriul-eTnografiuli muzeumi, g. leoniZis saxl-muzeumi, v. sarajiSvilis, v. goZiaSvilis, ilo mosaSvilis, i. evdoSvilis, s. mirianaSvilis, s. SanSiaSvilis, niko firosmanis saxl-muzeumebi, nato vaCnaZis saxl-muzeumi, i. WavWavaZis muzeumi, marjaniSvilis muzeumi, axmetis, gurjaanis, dedofliswyaros,sagarejos da gavazis mxareTmcodneobis muzeumebi

daculi teritoriebi: vaSlovanis erovnuli parki; TuSeTis erovnuli parki; iltos aRkveTili; yoruRis aRkveTili; lagodexis aRkveTili; ivris aRkveTili; WaWunis aRkveTili

კახეთი ასევე განთქმულია მეღვინეობით აქ მოდის ცნობილი ჯიშები...

ი მ ე რ ე თ ი :

imereTi SemosazRvrulia aRmosavleTiT lixis qediT, dasavleTiT cxeniswyliT, CrdiloeTiT kavkasionis qediT da samxreTiT mesxeTis mTebiT. saxelwodeba dakavSirebulia am mxaris mdebareobasTan – imereTi, anu lixsiqiTa mxare da igi dasavleT saqarTvelos istoriuli saxelwodebacaa. imereTi iyofa or nawilad: zemo da qvemo imereTi.

imereTis teritoriaze aRmoCenili arqeologiuri Zeglebi adastureben, rom aq adamians jer kidev qveda paleoliTis xanaSi ucxovria. mxaris xelsayreli geografiuli mdebareobis gamo imereTs didi strategiuli, ekonomiuri da politikuri mniSvneloba hqonda. antikur xanaSi am teritoriaze gadioda ,,abreSumis didi gza“, romliTac aRmosavleTisa da dasavleTis qveynebi erTmaneTs ukavSirdebiodnen. imereTis teritoria Sedioda I qarTuli saxelmwifos, kolxeTis SemadgenlobaSi. kolxeTis dacemis Semdeg warmoiqmna egrisis samefo(I s.), romelic III-VII ss. berZen-sparsTa sadavo obieqti iyo, xolo VIII s. I nax. igi murvan yrus winaaRmdeg ibrZoda. VIII s. II naxevarSi afxazTa erisTavma leon II-m gaaerTiana egrisi da afxazeTi da dedaqalaqad quTaisi gamoacxada.

saqarTvelos feodaluri monarqiis daSlis Semdeg warmoqmna imereTis samefo(XIII s.), romelic dasavleT saqarTvelos mTel teritorias moicavda, XVII saukunidan ki-mxolod imereTsa da raWa-leCxums. XVI s. II naxevridan dasavleT saqarTvelos mefeebs gamudmebuli brZola uxdebaT erTis mxriv, osmaleTis agresiis, meoris mxriv ki Sinauri mtrebis winaaRmdeg. XVIII s. II nax. mefe solomonis dros, imereTis saSinao da sageroe mdgomareoba SedarebiT gaumjobesda. 1804 wels solomon II-m ruseTis qveSevrdomoba aRiara.

RirssesaniSnaobebi: mowameTa - samonastro kompleqsi (Sua saukuneebi), bagratis taZari, gelaTis monasteri da akademia, ubisis eklesia (X-XI ss.), cxaris wm. giorgis monasteri, geguTis cixe(XII s.), samsafexurovani CanCqeri, 200 m(sofel gordasTan), kacxis sveti (Sua sauk.), vanis naqalaqari, sakaJiisa da WaxaTis gamoqvabulebi, saTafliis karstuli mRvime, Sorapnis cix

იმერეთში ყველაზე ლამაზი და განსაკუთრებული არის კაცხის სვეტი, კირქვის სვეტისებრი დენუდაციური „მოწმე“ — შთენილი კლდე ჭიათურის მუნიციპალიტეტის სოფელ კაცხში, მდინარეების კაცხურისა (ყვირილის მარჯვენა შენაკადი) და ღვითორის (ბუჯის მარცხენა შენაკადი) წყალგამყოფზე.

სვეტის სიმაღლე 40 მეტრია. ზოგიერთი მკვლევარი მიიჩნევს, რომ კაცხის სვეტი თავდაპირველად მონოფიზიტ განდეგილთა სამყოფელს წარმოადგენდა, თუმცა ეს მოსაზრება საყოველთაოდ არაა გაზიარებული, სათანადო არგუმენტაციის არქონის გამო. სვეტის ზედა ბაქანზე დგას ორი მცირე ზომის ეკლესია (დღეისათვის ისინი ნანგრევების სახითაა შემორჩენილი). ასეთ ადგილებში სამლოცველოების აგებას მკვლევრები უკავშირებენ მესვეტეობას, რომელიც VI საუკუნეში გავრცელებული იყო წინა აზიასა და, უპირველეს ყოვლისა, სირიაში, რომელთანაც ქრისტიანულ საქართველოს მჭიდრო ურთიერთობა ჰქონდა. ერთი ეკლესია (V ს.) მშრალადაა ნაშენი ადგილობრივად მოპოვებული, უხეშად დამუშავებული ქვით, აფსიდი კლდეშია გამოკვეთილი. მეორე (VI ს.) ნაგებია ქვემოდან აზიდული კარგად გათლილი კვადრებით, აქვს კრიპტა (ქვედა სართული — სამარხი). არავინ იცის ზუსტად როდის შეწყდა რელიგიური ცხოვრება კაცხის სვეტზე, მაგრამ ვახუშტი ბატონიშვილის დროს აქ ბერები აღარ მოღვაწეობდნენ.

კაცხის სვეტის არქიტექტურული ძეგლები 1944 წელს ალექსანდრე ჯაფარიძის ხელმძღვანელობით მთასვლელთა ჯგუფმა ინახულა. ბოლო პერიოდამდე კაცხის სვეტზე ასვლა, ალპინისტური აღჭურვილობის გარეშე, შეუძლებელი იყო.

2007 წლიდან კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის და გადარჩენის ფონდის დაფინანსებით დაიწყო სვეტზე არსებული ნაგებობების სარეაბილიტაციო სამუშაოები. კაცხის სვეტზე ასვლა აკრძალულია. გამონაკლის შემთხვევებში, ადგილობრივი ბერების ლოცვა-კურთხევით, სვეტზე მხოლოდ მამაკაცების ასვლაა შესაძლებელი. აღდგენილია სვეტის ძირში და თავზე არსებული სამლოცველოები, რაც სვეტზე ამჟამად მოღვაწე ბერი მაქსიმეს დამსახურებაა.

2007 წელს კაცხის სვეტზე არსებულ ნანგრევებში მამა მაქსიმემ აღმოაჩინა კირქვის მცირე ქვათლილი (ზომები 41X21 სმ), რომელზეც ათსტრიქონიანი ქართული ასომთავრული წარწერაა ამოკაწრული. წარწერა პალეოგრაფიული ნიშნებით XIII საუკუნით თარიღდება. წარწერაში მოხსენიებულია ვინმე ფრიად ცოდვილი გიორგი, რომელსაც „სამი სახლაკი“ აუშენებია „ძელი ცხოვრებაზე“ — ანუ სვეტის თავზე დამკვიდრებულ დაყუდებულთათვის.

რ ა ჭ ა

aWara saqarTvelos erTerTi ulamazesi da uZvelesi istoriuli kuTxea saqarTvelos samxreT-dasavleT nawilSi, Savi zRvis sanapiroze. administraciuli centria baTumi. aWaras CrdiloeTiT guria, aRmosavleTiT-axalcixe, samxreTiT-karCxalis qedi, dasavleTiT ki arsianis mTa esazRvreba. aWaris teritoriis umetesi nawili mtebsa da Rrma xeobebs uWiravs, zRvispira farTobi ki qobuleTisa da kaxabris vake-dablobebs. mesxeTis, SavSeTisa da arsianis qedebs Soris ganlagebulia aWaris qvabuli. zRvispira vake-dablobze Warbi notio subtropikuli havaa, icis civi zamTari da cxeli zafxuli. maRalmTianeTSi notio havaa, zamTari zomierad civi, zafxuli mokle da Tbilia. aWara gamoirCeva xelsayreli, Tbili haviT. aq gvxvdeba rogorc mTa, aseve vake adgilebi da erTmaneTisagan gansxvavebuli xeobebi, cxovelTa mravalferovani samyaro, mravalsaukuneovani arqeologiuri istoriuli da arqiteqturuli Zeglebi.

saxelwodeba aWara VII s-dan gvxvdeba da savaraudod ukavSirdeba geografiul saxelebs –aWi, saWano.

jer kidev ,,farnavazis cxovrebaSi“ (Zv.w.) aWara moxseniebulia mxared, romelic zRvamde aRwevda da Tavisi ganumeoreblobiT dampyroblebs izidavda. istoriul wyaroebSi moixsenieba ,,aWaris qveynad“. igi iyofoda or ZiriTad nawilad, zemo aWarad da qvemo aWarad. centralur nawils Suaxevi erqva. aWara mesxeTis nawils Seadgenda.

leonti mrovelis cnobiT, Zv.w. III s. aWaris teritoria qarTlis samefos oZrxis saerisTavoSi Sedioda, VIII s-Si ki bagrationTa samefos nawili iyo. XI saukunidan aWara erTiani feodaluri saqarTvelos Semadgeneli nawili iyo. XIII s. mas samcxe-saaTabago flobda. XVI s. 70-ian wlebSi aWaraSi osmalebi batonobdnen. XIX s. bolos, ruseT-TurqeTis omis Sedegad aWara osmaleTisagan gaTavisuflda da ruseTis imperiis farglebSi moeqca baTumis olqis saxeliT. 1918-20 wlebSi aWara okupirebuli iyo Turqebis, Semdeg ki ingliselebis mier. 1921 wels daarsda aWaris avtonomiuri respublika saqarTvelos SemadgenlobaSi, romelic gauqmda 2004 wels.

RirsSesaniSnaobebi: gonios cixe (II s.), petra qajeTis cixe(VI s.), vernevis darbazuli eklesia(XI s.), Txilvalis darbazuli eklesia(Sua sauk.), sxalTis darbazuli eklesia(XIII s.), xulos cixe(Sua sauk.), Suaxevis cixe(Sua sauk.), Sua saukuneebis TaRovani xidebi (maxunceTi, dandalo, kobalauri, kokoleTi, mesxiqedi, furtio, cxenkani), baTumis botanikuri baRi

ბ ა თ უ მ ი ს ბ ო ტ ა ნ ი კ უ რ ი ბ ა ღ ი

samcxe-javaxeTi

esxeTi saqarTvelos erTerTi uZvelesi mxarea Tavisi mdidari istoriuli warsuliT. mesxeTi ganumeorebelia Tavisi Tvalwarmtaci bunebiT, wiwvovani tyeebiT, jansaRi haviTa da mineraluri wylebis siuxviT.

mesxeTis teritoriaze adamianebi jer kidev 4-5 aTasi wlis winaT dasaxlebulan – amaze mogviTxroben pirvelyofil adamianTa aqauri namosaxlarebi, gamoqvabulebi, cixe-koSkebi, kldeSi nakveTi qalaqebi da sxva aRmoCenebi. istoriuli mesxeTis ukidures samxreT nawilSi Zv.w. II aTaswl. miwuruls muSqebs, igive mesxebs sakuTari samefo hqoniaT, romelsac Zv. w. VI s. I nax. urartuelebma da kimerielebma mouRes bolo. amis Semdeg mesxTa tomobrivma gaerTianebebma CrdiloeTiT gadainacvles da Zv.w.VIs. ukve istoriuli mesxeTis teritoriaze dasaxldnen. Zv.w.IIIs. farnavazma erTiani saqarTvelo rva saerisTavod da erT saspaspetod, xolo mesxeTi sam saerisTavod dayo: wundis, oZraxesa da klarjeTis. droTa ganmavlobaSi am saerisTavoTa sazRvrebi xSirad icvleboda. arabebis Semosevis Sedegad ganadgurda cixe-qalaqebi artanuji, oZraxe da wunda. maTi gandevnis Semdeg qveyana ganaxlebis gzas daadga. IX s. dasawyisSi tao-klarjeTSi `qarTvelTa samefo,, Camoyalibda. daviT kurapalatis dros (Xs.IInax.) mis sazRvrebSi iyo samcxe, javaxeTi artaani, kola, klarjeTi, SavSeTi, tao, aWara, basiani, speri.

IXs. samcxe-javaxeTis administraciuli centri gaxda axalcixe. saqarTvelos Zlierebis xanaSi samcxe-javaxeTi saqarTvelos samxreTi forposti iyo. amis Semdeg samcxe-javaxeTSi monRolebi batonobdnen. samcxe-saaTabago mogvianebiT SemoierTa giorgi brwyinvalem. 1578 wels Turqebma mesxeTi daipyres da aq axalcixis safaSo Seqmnes, 1595 wels dapyrobili mxare aRweres da gurjistanis vilaieTis didi davTari Seadgines. 1625 wels samcxe-saaTabagom, rogorc politikurma erTeulma, arseboba Sewyvita.

1828-1829 ww. ruseT-osmaleTis omis Sedegad saqarTvelos daubrunda Svidi sanjayi mTlianad(axalcixis, qvablianis, abasTumnis, aspinZis, awyuris, xerTvisis, WaWaraqis), xolo sami sanjayi(Crdilis, focxovis da axalqalaqis) – nawilobriv. teritoriis danarCeni nawili TurqeTsa da ruseTs darCa.

mesxeTma rogorc winaaziisa da dasavleT evropis damakavSirebelma mxarem, yvelaze meti Wir-varami gamoiara. igi mudam sadarajoze idga mtris dasaxvedrad da uZvelesi droidanve mniSvnelovani adgili ekava Cveni qveynis politikur, ekonomikur da kulturul cxovrebaSi. swored dRevandeli mesxeTis teritoriaze mdebareobda qarTvel tomTa pirveli gaerTianeba ,,diaoxi“, romelmac udidesi roli Seasrula qarTuli saxelmwifos warmoqmnaSi. istoriuli mesxeTis teritoriis didi nawili dRes TurqeTis saxelwifos sazRvrebSia.

miuxedavad im politikur Zvrebisa, romlebic samcxe-saaTabagom ganicada gansakuTrebiT osmalTa Semosevis droidan, rasac Semdgom somexTa didi gadmosaxleba mohyva XIX s-is 30-iani wlebidan, aq mainc SenarCunebulia qarTuli TviTmyofadoba.

RirsSesaniSnaobebi: safaris samonastro kompleqsi (X s.), awyuris cixe(IX s.), Tmogvis cixe(X-XI ss.), xerTvisis cixe (X s.), varZia(XII s.), birTvisis cixe, zarzma, vulkanuri mwvervali ,,TavkveTili“ (borjomis raioni), "gaqvavebuli tye“ (goderZis uReltexilze, adigenis raioni), naqalaqarebi (awyuris, oZraxes, wundas, Toris, Tmogvisa da garaleTis), borjom-xaragaulis erovnuli parki

xevsureTi

Rrma xevebiT daRaruli es ulamazesi mxare kavkasionis bumberaz mTebSia moqceuli. igi mdebareobs kavkasionis Crdilo-samxreT mxareze. kavkasionis qedi xevsureTs or nawilad hyofs, romelTac piriqiT da piraqeT xevsureTs uwodeben. piriqiTi xevsureTi Sedgeba ardotis, Satilisa da arxotis xeobebisagan, piraqeT xevsureTs ki aragvis xeoba Seadgens. xevsureTs aRmosavleTiT CeCneTi da TuSeTi, dasavleTiT - xevi da mTiuleTi, CrdiloeTiT – qisteTi, samxreTiT ki fSavi esazRvreba. dasavleT xevsureTis mTis kalTebi foTlovani tyiTaa Semosili, aRmosavleT xevsureTi ki mdidaria yvavilovani mcenareebiT aWrelebuli subalpuri da alpuri mdeloebiT. xevsureTSi sacalfexo gzebia.

Aam umSvenieres midamoebSi adamians uZvelesi droidan ucxovria, razedac brinjaos xanis aq aRmoCenili nivTebic mowmoben. xevsurebi marTlmadidebeli qristianebi arian, Tumca isini umetesad jer kidev warmarTul kerpebs eTayvanebian, amitomac aq warmarTuli samlocvelo ufro mravladaa, vidre eklesia-monasteri.

xevsureTis siamayea miuval kldeze Sefenili sofeli Satili, romelsac garesamyarosTan erTaderTi biliki akavSirebs. aqauri saxlebi koSkebs warmoadgenen, romlebic erTgvar TavdacviT kedels qmnian.

RirsSesaniSnaobebi:

Satilis cixe-sofel

anatoris jvari

xaxmatis cixe

axielis cixe

lebaiskaris cixe

mucos cixe

meucos cix

თ უ შ ე თ ი

TuSeTSi rom moxvde, saqarTvelos erTerTi yvelaze maRali gza (2917m) unda gadakveTo ,,abanos” uReltexilze”. TuSeTi mdebareobs saqarTvelos marjvena kuTxis maRlobze, zRvis donidan 1650-4493 m. misi soflebi ganlagebulia 1900m-dan 2400m-mde. igi kavkasionis mTavar wyalgamyof qedsa da gverdiT qeds Soris mdebare qvabulSia moqceuli. TuSeTis qedis (CrdiloeTiT) umaRlesi mwvervalia tebulo (4493 m.), xolo mTavari wyalgamyofi qedis mwvervalebidan aRsaniSnavia Savi klde (3574 m.), didgverdi (3334 m.), patara borbalo (3180 m.). aq gvxvdeba omalo-diklos vake, cokalTa-qumelaurTis vake da sxva patara vakeebi. TuSeTis hava kontinenturia, aq ZiriTadad susti qari da wynari dReebi icis.

TuSeTs aRmosavleTiT sazRvravs daRestani, dasavleTiT fSavi da xevsureTi, CrdiloeTiT CeCneTi, samxreTiT - kaxeTi. TuSeTis centrad iTvleba sofeli omalo.

TuSeTi moTavsebulia gomewris alaznis da piriqiTis alaznis xeobebSi da moicavs oTx xevs (birikvi, darTlo, farsma, giriki), sadac mosaxleoba ramdenime saukunea cxovrobs. zogierTi sofeli aq ukve mitovebulia da mxolod mTamsvlelTaTvis gansazRvruli funqciebi aqvs. zamTarSi TuSebi sacxovreblad barSi – alvanSi Camodian, Tumca TiToorola mobinadre arc zamTaris siciveSi tovebs mTas. TuSeTSi ori mdinarea - gomewris alazani, da piriqiTa alazani. aq uamravi patara tba gvxvdeba. subalpur zonaSi myinvaruli warmoSobis tbebia, xolo kaloanis xevSi mdebare tba mTeli wlis ganmavlobaSi gayinulia. TuSeTSi bevria mineraluri wyali. TuSeTi gamorCeuli ulamazesi alpuri mdeloebiT da tyeebiT. misi tyeebis didi nawili pirvelqmnilia da ZiriTadad warmodgenilia fiWvnariT.tyeebis farTobi 32000 ha-s Seadgens. mravalferovania cxovelTa samyaro.

TuSeTSi aRmoCenili arqeologiuri masalis mixedviT, aq adamiani gvian brinjaos xanaSi dasaxlebula. qarTul saistorio wyaroebSi ki sakmaod mwiri cnobebi moipoveba TuSeTis Sesaxeb.

saqarTvelos es unikaluri mxare uZvelesi kulturis naSTebs inaxavs. TuSuri koSkebi – qvis es drekadi nagebobebi TuSTa TavSesafars da aseve saTvalTvalos warmoadgenda CeCnebisa da daRestnebis Tavdasxmebisgan Tavis dasaRwevad. Aam koSkebSi aRmoCenili Tujis cxovelebis figurebi IV-V saukuneebiT TariRdeba. TuSeTSi rom kultura da arqiteqtura uZveles droSive iyo ganviTarebuli, amaze metyveleben aseve futkris skis stilis nagebobebi.

TuSeTi ganTqmulia Tavisi mecxvareobiT. aqauri cxvris yveli saukeTesoa mTels saqarTveloSi. aq jer kidev SenarCunebulia Zveli tradiciebi.

TuSebi RvTismosavi xalxia, Tumca maTi umravlesoba jer kidev kerpTayvanismcemelia. soflebSi - darTlosa da SenaxoSi SemorCenilia uZvelesi drois salocavebi. Senaxos salocavSi Sesvla ekrZalebaT qalebs. Aaqauri xati qvebis patara Sekvraa, romelsac cxovelebis rqebiTa da sanTlebiT amkoben. TuSeTSi wminda giorgis ramdenime salocavia. ,,Savi” giorgis wminda salocavs laSari ewodeba. mis saxelTanaa dakavSirebuli TuSebis dResaswauli laSaroba, romelic aRdgomidan daaxloebiT asi dRis Semdeg imarTeba Senaxosa da CiroSi.Axatobis amgvari dResaswaulebi aqauri religiisa da kulturis ganuyofeli nawilia, romelsac Tan axlavs Sairoba.

RirsSesaniSnaobebi:

omalosa da darTlos cixe-koSkebi

wyaros cixe

heRos cixe

Senaxos eklesia

TuSeTis erovnuli parki

ს ვ ა ნ ე თ ი

svaneTi ulamazi mxarea aramarto saqarTveloSi, aramed mTels kavkasiaSi. saocaria aqauri soflebi, mudmivad Tovlianი

mTis Tvaluwvdeneli mwvervalebi, azalis saZovrebi, saidanac koSkebi ulamazes xeobebs amayad gadahyurebeben, xolo frialo kldeebSi Rrublebi gawolilan. svaneTi saCuqaria ara mxolod laSqrobis moyvarulTaTvis, igi kulturis uZvelesi keracaa. aq mravlad SexvdebiT Sua feodaluri xanis xuroTmoZRvrul Zeglebs, salocavebsa da eklesiebs, Suasaukuneebis unikalur freskebsa da monetebs, romlebic axlac inaxeba ramodenime muzeumSi.

svaneTis mkvidri mosaxleoba ZiriTadad svanur enaze saubrobs. isini ganTqmuli arian TavianTi stumarTmoyvareobiTa da SromismoyvareobiT. svanebi Taviseburi da amayi xalxia. svaneTis istoriis erT-erTi Semadgeneli nawilia musikaluri folklori. svanuri simRerebi ZiriTadad omebs, omis gmirebs, saxelovan mefeebs eZRvneba, bevri simRera ki warmarTul elementebsac Seicavs.

RirsSesaniSnaobebi:

sofeli uSguli

svanuri koSki

svanuri saxli „maCubi“

warmarTuli xasiaTis niSebi

adiSis, ielis svifis, wvirmis, JabeSis, uSgulis eklesiebi (sul 70)

margianebis saxl-muzeumi

Add caption

ქ ა რ თ ლ ი

qarTli saqarTvelos centraluri regionia qveynis aRmosavleTSi. elinisturi xanidan moyolebuli qarTli or nawilad iyofoda: zena sofeli (Sida qarTli, mxare mtkvris Sua dinebaze) da qvena sofeli (qvemo qarTli, mxare mtkvris qvemo dinebaze).

qarTlis teritoria Zv. w. IVs. iberiis samefoSi Sedioda. iberiis anu qarTlis samefo Seiqmna Zv. w. IV- ax. w. Vs. aRmosavleT saqarTveloSi. Zv. w. III s. dasawyisSi iberiis samefoSi Zalaufleba xelSi Caigdo adgilobrivi warmoSobis pirma ("mcxeTis mamasaxlisebis" sagvareulos wevrma) farnavazma, romlis drosac iberiam did Zlierebas miaRwia. farnavazma qarTlis dedaqalaqad mcxeTa gamoacxada. qarTlis samefo rogorc ekonomiurad, ise politikurad metad Zlieri, xolo kulturulad dawinaurebuli qveyana iyo. Zv. w. 65 qarTli dalaSqra pompeusma. I-II ss. qarTli kvlav gaZlierda da IIs. 30-50-ian wlebSi, farsman-II-is mefobis dros qarTlis samefom Tavisi Zlierebis mwvervals miaRwia. IV saukuneSi qarTlSi vrceldeba qristianuli religia.

V saukunis bolodan iwyeba qarTlis saukunovani brZola iranis agresiis winaaRmdeg. am dros qarTlis mefe iyo vaxtang gorgasali. man dedaqalaqi mcxeTidan TbilisSi gadmoitana. VII_IX ss. qarTlSi arabebi batonobdnen. Xs. qarTli gaerTianebuli qarTuli saxelmwifos centri gaxda, xolo XV-XVIIIss. Camoyalibda qarTlis samefo, romelic 1801 wlamde arsebobda.

Sida qarTli istoriulad moicavda teritorias, romelic Semofargluli iyo: aRmosavleTiT - aragviT, CrdiloeTiT – kavkasioniT, dasavleTiT – lixis qediT, samxreTiT TrialeTis qediT.

RirsSesaniSnaobebi: kldeSi nakveTi qalaqi ufliscixe, goris cixe, atenis sionis eklesia (VIIs.), yinwvisis samonastro kompleqsi (XII-XIII ss.), samTavisis taZari (XIs.), wromis taZari, bulbulis cixe, ruisis RvTismSoblis xuroTmoZRvruli kompleqsi, samwevrisis cixe-darbazis kompleqsi, i.gogebaSvilis saxl-muzeumi, orbelianTa sasaxle-muzeumi (lamisyana), stalinis saxl-muzeumi.

qvemo qarTli gamorCeulia Tavisi simwvaniT, tyeebiT, ankara mdinareebiTa da tbebiT, uxvi nadiriTa da TevzebiT, mineraluri da Termuli wylebiT. aq gvxvdeba vulkanuri warmoSobis mTebi, vrceli velebi da winaalpuri mTebi, naxevradudabno, mSrali subtropikuli da alpur zonebi. qarTlSi klimati Tbilia, hava - rbili.

qvemo qarTls uZvelesi istoria aqvs. misi teritoria uZvelesi droidanve qarTveluri tomebiT iyo dasaxlebuli. aq Seiqmna TrialeTis yorRanebis didi kultura, romelic ufro Zvelia, vidre legendaruli kolxeTi da miTi argonavtebze. mxareSi SexvdebiT V-VI ss. da Semdgomi periodis istoriul Zeglebs, aseve Zv.w. I aTaswleulis naqalaqarsa da sxva RirsSesaniSnaobebs. unikaluri arqeologiuri aRmoCenaa pirvelyofili adamianisa da misi adgilsamyofelis naSTebi dmanisis naqalaqarze, rac imaze mowmobs, rom dmaniseli hominidi am teritoriaze 1,8 mln wlis winaT binadrobda da rom igi uZvelesia evropasa da aziaSi.

qarTuli epigrafikis uZvelesi nimuSi Semogvinaxa bolnisis sionma (Vs.).

RirsSesaniSnaobebi: (daaxloebiT 650 istoriuli Zegli)

bolnisis sioni (Vs.-Sua sauk.), wuRruRaSeni (Sua sauk.), vanaTi (V_VIss.), saTxis (X_XIss.), akvanebis (VI-VIIss.), amaRlebis (VI-IIss.) eklesiebi. kazreTis sameba (Sua sauk.), gardabnis RvTismSoblis eklesia (VIs.). akaurTas, nardevanis, sanTis ciklopuri cixeebi (Zv.w.I aTaswl.). karis orbelianis wm. nikolozis eklesia (XVII-XVIIIss.). qolagiris cixegalavani da eklesia (Sua sauk., XVIIIs.), nasoflari qolagiri,saydrisi (Zv.w. 3018-2929), beTaniis (XII-XIII-Sua sauk.), martyofis (1699,XIXs.), vardisubnis (Sua sauk.) monastrebi.anton martyofelis sveti (Sua sauk.), petrianT saydari (1014-22), egrisis kompleqsi (X_XIIIss.), sixuaanT saydari (1034), kviracxoveli (VI-VIIss), didi gomareTis RvTismSoblis (Sua sauk.) da wm.nikolozis (Xs.) eklesiebi, elispiris wm. demetres eklesia (VIII_IX,XIX s.), revazaSeni (VIII_IXss.). dmanisisa (XIIIs.) da samSvildis (VIII-Sua sauk.) naqalaqarebi.sioni (1702), wm.marines (gviani Sua sauk.), wm. basilis (VIII-IXss.), amaRlebis (VIII-IXss.), ukangoris (V-VIss.) eklesiebi, lamazi saydris monastery (Sua sauk.), manglisis (VI-XIss., XIX s.), abelianis (1250-1259), drianeTis (X-XIss.) eklesiebi. gudarexis (Sua sauk.), samRereTis (XIIIs.) samonastro kompleqsebi, qvajvari (XIIIs.), koSki ,,salxino,, (1811), nadarbazevi (sasaxle da galavani (X_XIss.), pirRebulis (X_XIIIss.), fitareTis (1213-22) monastrebi. birTvisis, xulutis, wofis cixeebi (Sua sauk.). andrias nasaxlari (Sua sauk.-XIIIs.), Roubnis ormocmowamis eklesia (XVIs.), ,,deda RvTisa,, (VIII-IXss.), cxnari (XIII s.), aiazmis RvTismSoblis eklesia (VI-VII s.), arjevan-sarvanis wm. giorgis eklesia (XI s.), ediqilis wm. demetres eklesia (Sua sauk.),ediqilis sasaxle (Sua sauk.), Tejisis wm. konstantines eklesia (Sua sauk.), menhiri (Zv. w. I aTaswl.), kuSCis wm. giorgis eklesia (VI-VIIss.), qiriaqis wm. giorgis eklesia (XII-XIII ss.), qiriaqis ormaliani xidi (Sua sauk.), CaTaxis monasteri (XII-XIIIss.), WoWiani (Suasauk.). muzeumebi: rusTavis, bolnisis, TeTriwyarosa da gardabnis mxareTmcodneobis muzeumebi.tanZiis sulxan-saba orbelianis sax. memorialuri muzeumi, bolnisis Razaros aRaianis saxl-muzeumi,dmanisis istoriul-arqeologiuri nimuSebis saeqspozicio darbazi,weraqvis m. javaxiSvilis sax. memorialuri muzeumi,Saumianis meliq faSaevis sax. memorialuri muzeumi.